İBB: Türkiye’nin gündemindeki büyükşehir belediyesinin anatomisi

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB), “yolsuzluk” ve “kent uzlaşısı” soruşturmaları kapsamında 19 Mart’ta başlayan operasyon dalgasından bu yana Türkiye’nin gündeminde.

Operasyonlar kapsamında birinci dalgada, 94 kişi gözaltına alındı ve bu şahıslardan Ekrem İmamoğlu dahil 50’den fazla kişi tutuklandı.

İkinci dalgada gözaltına alınan 52 bireyden 18’i hakkında tutuklama kararı verildi.

20 Mayıs’ta düzenlenen üçüncü dalga operasyonda gözaltına alınan 20 şahıstan 13’ü tutuklandı.

24 Mayıs’taki İstanbul Emniyet Müdürlüğünce altı vilayette eş vakitli yapılan operasyonlarda hakkında gözaltı kararı verilen 49 şahıstan 46’sı gözaltına alındı ve bunların 25’i tutuklandı.

Peki aylardır daima gündemde olan, Türkiye’nin en büyük metropolünün belediyesinin nasıl bir idare yapısı var? Ekonomik büyüklüğü ne durumda? Öteki metropol belediyelerinden ne tıp farklılıkları bulunuyor?

İBB hakkında merak edilenleri inceledik.

İBB’nin nasıl bir teşkilat yapısı var?

İBB’de büyükşehir belediye başkanı, genel sekreter, genel sekreter yardımcıları, daire başkanları, şube müdürleri, müdür yardımcıları, şefler ve memur/işçi/sözleşmelilerden oluşan sekiz kademeli hiyerarşik bir yapı bulunuyor.

Genel sekreter ve genel sekreter yardımcılıkları zirve yönetimi oluşturuyor.

Daire başkanlıkları taktik, şube müdürlükleri ise operasyonel düzeydeki işlemlerin yürütülmesi ile yükümlü pozisyonda.

Belediye nereden yönetim ediliyor?

Belediyenin merkez binası Fatih ilçesindeki Saraçhane merkez binası.

Bunun yanında Bakırköy, Kartal ve Beyoğlu’nda ek hizmet binaları üzere birtakım binalarda da yüklü olarak idari yapılanma bulunuyor.

İdari binalar dışında birçok hizmet binası da mevcut durumda.

Büyükşehir Belediye Meclisi’nde nasıl bir tablo var?

İlgili kanun doğrultusunda İBB’nin yönetimi Büyükşehir Belediye Meclisi, belediye encümeni ve belediye liderinden oluşuyor.

Meclis, belediye başkanı ve 316 üyeyi kapsıyor.

Başkan birebir vakitte da meclisin de lideri. 39 ilçe belediye başkanı da meclisin doğal üyesi.

Meclis üyelerinin partilere nazaran dağılımı şöyle:

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP): 186
Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP): 122
Milliyetçi Hareket Partisi (MHP): 6
Büyük Birlik Partisi (BBP): 2
Bağımsız: 2

Operasyonlar kapsamında CHP’li meclis üyelerinden kimileri tutuklandığı için fiili olarak meclis çalışmalarına katılamıyor.

Bugüne kadar tutuklanan kritik isimler kimler?

19 Mart’tan bu yana düzenlenen operasyonlarda onlarca kişi tutuklandı.

İmamoğlu dışında tutuklananlardan kimilerinin isimleri ve eski misyonları şöyle:

Murat Ongun (MEDYA AŞ. Yönetim Kurulu Lideri ve İmamoğlu’nun danışmanı)
Gürkan Akgün (İBB Genel Sekreter Yardımcısı)
Buğra Gökçe (İstanbul Planlama Ajansı Başkanı)
Ramazan Gülten (İBB İmar ve Şehircilik Dairesi Başkanı)
Elçin Karaoğlu (İBB Boğaziçi İmar Müdürü)
Onur Aldı (Kültür AŞ Genel Müdür Yardımcısı)
Erdinç Çolak (Kültür AŞ Genel Müdür Yardımcısı)
Melih Geçek (İSTTELKOM AŞ Genel Müdürü)
Naim Erol Özgüner (İBB Bilgi İşlem Daire Başkanı)

Belediye lider vekili kimdir?

İmamoğlu’nun tutuklanması sonrasında, İBB Meclisi’nde 26 Mart’ta yapılan seçim sonucu lider vekili CHP’nin adayı Nuri Aslan oldu.

İBB’deki profiline nazaran 1969 Sivas doğumlu Aslan, Yıldız Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gemi İnşaatı Mühendisliği kısmı mezunu.

Bir periyot özel bir şirkette genel müdürlük vazifesini yürüttü.

1999- 2004 yılları ortası Küçükçekmece ilçesinde belediye meclis üyesi olarak misyon yaptı.

2009-2017 yılları ortasında Kızılay Küçükçekmece lider vekili, 2014-2018 yıllarında Beylikdüzü Endüstrici ve İş İnsanları Derneği yönetim kurulu lideri olarak vazifede yer aldı.

2014- 2021 yılları ortası İstanbul Sanayi ve İş İnsanları Federasyonu yönetim kurulu üyeliği misyonunu yürüttü.

2011-2019 yılları ortası Beylikdüzü Kent Konseyi yürütme kurulu üyeliğinde bulundu.

2019-2024 yılları ortası Beylikdüzü Belediyesi ve İBB meclis üyeliğine seçilen Aslan, 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde de tekrar Beylikdüzü Belediyesi ve İBB meclis üyesi seçildi.

İBB’de kaç kişi çalışıyor?

İBB’nin işçisi; memur, sözleşmeli işçi, sözleşmeli sanatçı işçi ve işçi statüsündeki çalışanlardan oluşuyor.

Geçen ay İBB Meclisi’nde kabul edilen 2024 faaliyet raporuna nazaran İBB’de 10 bin 704 memur, 20 sözleşmeli işçi, 290 sözleşmeli sanatçı işçi ve bin 398 işçi olmak üzere toplam 12 bin 412 işçi görev yapıyor.

Bu sayı, iştiraklerde çalışanları kapsamıyor.

Hizmet sınıflarına göre memur ve sözleşmeli işçi toplamının yüzde 46,26’sı teknik hizmetler, yüzde 49,81’i genel idari hizmetler, yüzde 3,93’ü ise sağlık, avukatlık, din ve yardımcı hizmetler sınıfında yer alıyor.

İBB’de çalışanlar kimler?

Tüm çalışanın yüzde 19,9’unu bayanlar oluşturuyor.

Yöneticilerin ise yüzde 71,9’u erkek, yüzde 28,1’i bayan.

2024 yılı prestijiyle ön lisans, lisans ve lisansüstü mezunu işçinin oranı yüzde 73,23 düzeyinde.

Kurumun çalışanının yüzde 86,2’sini oluşturan memurların ise yüzde 81’i ön lisans, lisans ve lisansüstü, yüzde 18,58’i orta öğretim, yüzde 0,42’si ilköğretim mezunu.

İBB’nin bütçesi ne kadar?

İBB’nin 2024 yılı bütçesi 516 milyar Türk lirasıydı.

26 Kasım 2024’teki İBB Meclis toplantısında 2025 yılının bütçesi onaylandı.

Buna nazaran İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri Genel Müdürlüğü (İETT) ve İstanbul Su ve Kanalizasyon Yönetimi (İSKİ) dahil belediyenin bütçesi 564 milyar TL oldu.

Bu, kimi bakanlıkların ve devlet kurumlarının bütçesinden daha büyük bir sayı.

İBB’nin borçlanma durumu nasıl?

2024 Faaliyet Raporu’na nazaran İBB, 20 yurt içi banka ve 16 milletlerarası finans kuruluşu ile faal olarak işbirliği içerisinde.

İBB’de, 2024 yılı sonu prestijiyle yurt içi bankalardan 10 milyar 574 milyon TL iç borç kullandı.

Uluslararası finans kuruluşlarından ise 9 milyar 209 milyon 295 bin 361 TL dış borç aldı.

Böylece, toplamda 19 milyar 78 milyon 295 bin 361 TL borç kullanıldı.

İç ve dış kuruluşlara toplamda 15 milyar 895 milyon 855 bin 782 TL ise anapara geri ödemesi yaptı.

İştirakler hakkında neler biliniyor?

İBB’nin şehircilik, hizmet, teknoloji, güç, perakende, ulaşım üzere farklı kategorilerde faaliyetlerini sürüdüren 30 iştiraki bulunuyor.

Bunlar, farklı bir hukuksal kişiliğe ve bütçeye sahip, yarı ticari nitelikte lakin mahallî idareye bağlı ve mahallî idarenin genel kontrolü altında çalışan özel hedefli kuruluşlar.

Bu iştiraklerde 2024 sonu prestijiyle istihdam edilen sayısı 76 bin 203 kişi.

İştirak şirketler şunlar: BELBİM, BELTUR, Boğaziçi İdare, İtimat Su, Hamidiye Su, İGDAŞ, İPA, İSBAK, İSETAŞ, İSFALT, İSPARK, İSPER, İSTAÇ, İstanbul Ağaç ve Peyzaj, İstanbul Güç, İstanbul Halk Ekmek, İstanbul İmar, İstanbul Kent Sınırları, İstanbul Ulaşım, İSTGÜVEN, İSTON, İSTTELKOM, İSYÖN, İYA, KİPTAŞ, KÜLTÜR AŞ, MEDYA AŞ, Metro İstanbul, Spor İstanbul ve UGETAM.

Bu iştiraklerden en büyüğü İstanbul Gaz ve Doğalgaz Dağıtım AŞ yani kısa ismiyle İGDAŞ.

2024 yılı Temmuz ayında, İBB’nin 12 iştirak şirketi, Türkiye’nin en büyük 500 şirketinin belirlendiği, 2023 yılına ilişkin Fortune 500 Türkiye listesine girmişti.

Bu vesileyle İBB’den yapılan açıklamada listedeki İGDAŞ’ın 2023 cirosunun 49,4 milyar TL olduğu belirtilmişti.

İBB kaç bireye toplumsal yardım veriyor?

2024 yıl sonu prestijiyle İBB, 784 bin 528 bireye nakdi yardım sağladı.

Belediyeden birebir yardım alan kişi sayısı 4 milyon 82 bin 136 oldu.

Ulaşım alanında toplumsal takviye ödemelerinden faydalananların sayısı 4 milyon 737 bin 933 olarak gerçekleşti.

Bu ortada bir toplumsal dayanışma kampanyası olan, 2020 yılında başlatılan, İSKİ ve İGDAŞ ile koordineli formda yürütülen Askıda Fatura Kampanyası kapsamında gönüllüler tarafından 14 milyon 366 bin 475 TL fiyatında 35 bin 374 adet fatura ödemesi yapıldı.

Kent lokantalarıyla ilgili neler biliniyor?

İBB’nin son yıllarda tartışma konusu olan; kimi bölümlerin eleştirdiği, bazılarının ise desteklediği, bilhassa emekçiler, dar gelirliler, emekliler ve öğrencilere yönelik kent lokantalarında hali hazırda 40 TL’ye menü yemek hizmeti veriliyor.

Kent lokantalarının toplam 18 şubesi bulunuyor.

Bunlardan altısı Anadolu, 12’si Avrupa yakasında yer alıyor.

İBB hangi milletlerarası kuruluşlara üye?

İBB’nin üye olduğu birçok memleketler arası kuruluş bulunuyor.

İslam Başşehirleri ve Kentleri Teşkilatı (OICC), Birleşmiş Kentler ve Lokal İdareler Dünya Teşkilatı (UCLG), Avrupa Kentleri Teşkilatı (EUROCITIES), Avrupa Toplumsal Hizmet Ağı (ASN), Asya Belediye Liderleri Forumu (AMF), Dünya Sıhhat Örgütü Sağlıklı Kentler Ağı (WHO HCN), Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB) bunlar ortasında yer alıyor.

Avrupa Oyunları spor aktifliğinin dördüncüsü, 2027’de İstanbul’da düzenlenecek.

İstanbul, 2036 Olimpiyat Oyunlarına aday kentlerden.

İstanbul’un dünyadaki kardeş kentleri hangileri?

İBB’nin sitesindeki bilgilere nazaran İstanbul’un 41 kardeş şehir, 20 iş birliği protokolü ve 28 mutabakat zaptı-iyi niyet protokolü bulunuyor.

41 kardeş kentten kimileri şöyle: